بررسی قرار تامین و نظارت قضایی در سیستم کیفری کشور منطبق با ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری

تعریف قرارهای تامین و نظارت قضایی

قرارهای تامین کیفری؛ تاسیسات حقوقی متعارفی هستند؛ که وفق قانون و به توسط بازپرس منطبق بر ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری و با هدف تسهیل دستیابی به متهم؛ حضور به موقع و دسترسی به وی در جهت جلوگیری از فرار یا مخفی شدن و در نهایت تضمین حقوق بزه دیده بری جبران ضرر و زیان ناشی از جرم؛ صادر می گردند.

وفق ماده پیشگفته قرار های تامینی در ده دسته طبقه بندی می شوند که نوع جرم در میزان و کیفیت تامین صادره حائز اهمیت است. با این توضیح که التزام به حضور با قول شرف به عنوانِ خفیف ترین تامین اعلامی و بازداشت موقت با رعایت تشریفات قانونی؛ سنگین ترین قرار تامینی در نظام کیفری کشور به شمار می روند.

برخی عقیده دارند، ممانعت از خروج از کشور نیز جزو قرارهای تامینی می باشد؛ اما نگارنده بر این عقیده است که ممانعت از خروج از کشور؛ در حکم تامین تکمیلی است و نمی توان با توجه به احصاء قرارهای تامین در ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری؛ قرار دیگری را به شمول ده گانه قرار های پیشگفته افزود.

مهم ترین قرارهای تامین کیفری منطبق با ماده 217 به شرح ذیل می باشند.

قرار کفالت

مقررات راجع به کفالت در قانون مدنی بیان شده؛ اما این عقد ارتباط زیادی با رسیدگی به جرائم پیدا می‌کند و در دادگاه‌های کیفری مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از کسانی که نیاز به کفیل پیدا می‌کنند، متهمانی هستند که پرونده آنها در دادگاه کیفری بررسی می‌شود.مقامات قضایی برای اینکه راحت تر بتوانند به متهم دسترسی داشته باشند، قرار کفالت صادر می‌کنند و از متهم می‌خواهند که شخصی را به عنوان کفیل معرفی کند. البته در این خصوص باید دانست که کفالت هر کسی در دادگاه‌ها پذیرفته نمی‌شود. اعتبارمالی و به زبان حقوقی، ملائت کفیل که می تواند شخص حقیقی یا حقوقی باشد، باید به تشخیص بازپرس صادر کننده قرار برسد. در صورتی که بازپرس نسبت به این امر تردید داشته باشد می بایست نظر دادستان به عنوان مرجع بالاتر از خود را کسب نماید

قرار وثیقه

قرار وثیقه، قراری است که به‌موجب آن متهم متعهد می‌شود که هرزمانی که به مرجع قضایی احضار شد حاضر شود و برای تضمین انجام این تعهد وثیقه‌­ای به مبلغ معین به مرجع قضایی می‌­سپارد. اگر متهم در موعد مقرر در این مرجع حاضر نشود، این وثیقه ضبط خواهد شد. وثیقه طبق بند خ ماده ۲۱۷ قانون آئین دادرسی کیفری می‌تواند وجه نقد، ضمانت‌نامه‌ی بانکی، مال منقول یا غیرمنقول باشد. بنا بر این ماده و ترتبی که در آن دیده می شود، این قرار شدیدتر از قرار کفالت می باشد و در صورتی که متهم درخواست نماید که به جای کفیل، وثیقه بگذارد بازپرس باید با آن موافقت کند

میزان وجه الکفاله و وثیقه

مبلغ وجه الکفاله یا وثیقه، طبق ماده ۲۱۹ نباید از خسارت وارده به زیان دیده کمتر باشد و در صورتی که خسارت، مواردی از قبیل دیه باشد که بیمه بتواند آن را جبران نماید، بازپرس با توجه به مبلغ پرداختی از سوی بیمه مبلغ را تعیین خواهد نمود

وظایف کفیل یا وثیقه گذار

پس از اینکه کفیل یا وثیقه گذار از سوی متهم معرفی گردید، بازپرس قرارقبولی آن را صادر نموده و به ایشان تفهیم می کند که در صورت احضار متهم و عدم حضور او بدون عذر موجه و عدم معرفی وی، وجه الکفاله از کفیل اخذ شده و یا اینکه وثیقه ضبط می گردد. پس یکی از وظایف این دو احضار به موقع متهم در جلسه دادرسی می باشد چه در غیر این صورت شخص کفیل یا وثیقه گذار مسئول جبران خسارت وارده خواهد بود. در این خصوص طبق ماده ۲۳۰ در صورتی که متهم، کفیل معرفی کرده باشد یا شخص دیگری برای او وثیقه سپرده باشد و بدون عذر موجه در دادگاه حاضر نشود، به کفیل یا وثیقه گذار اخطار می گردد تا ظرف یک ماه وی را معرفی و تحویل نماید در غیر این صورت وجه الکفاله یا وثیقه از ایشان اخذ خواهد شد

صدور قرار کفالت یا وثیقه در جرایم غیرعمدی

مطابق تبصره ۳ ماده ۲۱۷ از قانون یاد شده، در صورتی که به تشخیص مقام قضایی (بازپرس) حقوق بزهدیده به طرق دیگری قابل جبران باشد، صدور این قرار ها در خصوص این نوع جرایم جایز نیست

صدور قرار کفالت یا وثیقه در جرم صدور چک پرداخت نشده

در این خصوص طبق ماده ۱۸ از قانون صدور چک، مقام قضایی می بایست یکی از قرارهای کفالت یا وثیقه را برای متهم صادر نماید

صدور قرار کفالت یا وثیقه در جرم قاچاق کالا

در پرونده های باارزش کالای قاچاق مکشوفه بالای صد میلیون ریال صدور قرار وثیقه الزامی می باشد

صدور قرار کفالت یا وثیقه در جرایم اطفال و نوجوانان

مطابق ماده ۲۸۷ از قانون فوق الذکر، اخذ کفیل یا وثیقه تنها از متهمان بالای ۱۵ سال امکان پذیر بوده و در صورت عجز از پرداخت وثیقه یا معرفی کفیل به کانون اصلاح و تربیت جهت نگه داری موقت تحویل داده می شوند

رفع مسئولیت از کفیل یا وثیقه گذار

کفیل یا وثیقه گذار در هر مرحله از مراحل دادرسی می تواند با معرفی و تحویل متهم از مرجعی که قرار را صادر کرده است، رفع مسئولیت خود را درخواست نماید و ایشان مکلف به رفع مسئولیت و آزادی وثیقه می باشد

فوت کفیل یا وثیقه گذار چه در تاثیری در قرار کفالت یا وثیقه خواهد داشت؟

گفتیم که طبق ماده ۲۳۰ به کفیل یا وثیقه گذار مهلت یک ماهه ای جهت معرفی متهم داده می شود در صورتی که ایشان قبل از یک ماه یاد شده فوت نمایند، قرار کفالت یا وثیقه منتفی شده و متهم می بایست نسبت به معرفی کفیل جدید اقدام کند و یا اینکه خود وثیقه را بپردازد اما اگر پس از این مهلت فوت شوند، هیچ تاثیری در روند پرونده نداشته چرا که وجه الکفاله یا وثیقه به دستور دادستان اخذ یا ضبط می گردد.

اعتراض به اخذ وجه الکفاله یا ضبط وثیقه

متهم، کفیل یا وثیقه گذار با ذکر دلایل و دفاعیاتی مانند موارد زیر می توانند نسبت به دستور دادستان مبنی بر اخذ وجه الکفاله یا ضبط وثیقه اعتراض نمایند:

الف- ادعای عدم رعایت مقررات در اخذ وجه‏ الکفاله و یا ضبط وثیقه

ب- هرگاه مدعی شوند متهم در موعد مقرر حاضر شده یا او را حاضرکرده‏ اند یا شخص ثالثی متهم را حاضر کرده است.

پ- هرگاه مدعی شوند به دلایل زیر، متهم نتوانسته حاضر شود یا کفیل و وثیقه‏ گذار به یکی از آن جهات نتوانسته اند متهم را حاضر کنند:

نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به گونه‏ ای که مانع از حضور شود.

بیماری متهم و بیماری سخت والدین، همسر یا اولاد وی که مانع از حضور شود.

همسر یا یکی از اقربا تا درجه سوم از طبقه دوم فوت شود.

ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماریهای واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد.

متهم در توقیف یا حبس باشد.

سایر مواردی که عرفاً به تشخیص بازپرس عذرموجه محسوب می شود

ت – هرگاه مدعی شوند پس از صدور قرار قبولی کفالت یا التزام معسر شده‏ اند.

ث – هرگاه کفیل یا وثیقه گذار مدعی شوند تسلیم متهم، به علت فوت او در مهلت مقرر ممکن نبوده است.

قرار بازداشت موقت

قرار بازداشت موقت شدیدترین نوع قرار تامین محسوب می شود. در این نوع قرار تامین، به منظور تضمین دسترسی به متهم در صورت لزوم، آزادی او به طور موقت سلب می شود.

در ذیل به شرایط و نکات مهم در خصوص این قرار در قانون آئین دادرسی کیفری به ویژه مواد ۲۳۷ به بعد خواهیم پرداخت

موارد جواز صدور قرار بازداشت موقت

صدور قرار بازداشت موقت در همه جرایم امکان پذیر نمی باشد و این قرارصرفا در پاره ای از جرایم آن هم با شرایط ویژه از سوی بازپرس با جلب موافقت دادستان در دادسرا صادر می گردد. این جرایم در یک نگاه اجمالی به شرح زیر می باشند:

جرایم با مجازات سلب حیات، اعدام، حبس ابد و قطع عضو

جرایم با مجازات بیش از ده سال حبس

جرایم علیه امنیت داخلی وخارجی کشور که مجازات ان ها بیش از دو سال حبس و بالاتر باشد

جرم مزاحمت برای بانوان و اطفال، مزاحمت با چاقو یا هر نوع اسلحه

سرقت، کلاهبرداری (وکیل کلاهبرداری ) ، خیانت در امانت اختلاس، ارتشا، جعل یا استفاده از سند مجعول در صورتی که متهم دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی کیفری باشد

شرایط صدور قرار بازداشت موقت

همانطور که پیشتر اشاره شد، قراربازداشت موقت شدیدترین نوع قرار تامینی است و برای همه جرایم نیز صادر نمی گردد، علاوه براین برای صدور نیازمند وجود شرایط خاص به شرح زیر می باشد:

‎آزاد بودن متهم موجب از بین رفتن آثار و ادله جرم یا باعث تبانی با متهمان دیگر یا شهود و مطلعان واقعه گردد و یا سبب شود شهود از اداء شهادت امتناع کنند.

بیم فرار یا مخفی شدن متهم باشد و به طریق دیگر نتوان از آن جلوگیری کرد.

آزاد بودن متهم مخل نظم عمومی، موجب به خطر افتادن جان شاکی، شهود یا خانواده آنان و خود متهم باشد.

مدت اعتبار قرار بازداشت موقت

در قانون آیین دادرسی کیفری طبق ماده ۲۴۲، مدت اعتبار قرار بازداشت موقت در جرایمی که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه کیفری یک است مانند جرایم مستوجب سلب حیات، قطع عضو، حبس ابد، جرایم سیاسی و مطبوعاتی و مانند این ها دوماه و در بقیه جرایم که رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌های کیفری دو یا سایر مراجع باشد، یک ماه در نظر گرفته شده است. در صورتی که طی مدت های مذکور، پرونده به نتیجه ای نرسیده و رایی در خصوص موضوع صادر نگردد و متهم به علت صدور قرارهای تامینی مانند بازداشت موقت، بازداشت به جهت عجز از تودیع وثیقه و بازداشت به علت عجز از معرفی کفیل در بازداشت به سر ببرد، بازپرس مکلف به فک یا تخفیف قرار تامین است. البته لازم به تذکر است که در خصوص فک یا تخفیف قرار بازداشت موقت- به دلیل اهمیت بالای این نوع قرار- می بایست از دادستان به عنوان مرجع بالاتر کسب تکلیف نماید.

اعتراض به قرار بازداشت موقت

طبق ماده ۲۷۰ از قانون فوق الاشعار، متهم می تواند نسبت به قرار بازداشت موقت صادره از سوی بازپرس اعتراض نماید.

خاتمه

با تشکر از وب سایت ارزشمند "رای مثبت"