واخواهی چیست و نحوه استفاده از این حق چگونه است؟

واخواهی از نظر لغوی حاصل مصدر “واخواندن” است و واخواندن به معنای اعتراض کردن آمده است. در واقع اعتراض معادل واخواهی در زبان فارسی است. اما اصلاح “واخواهی” در آیین دادرسی مدنی، تنها به شکایتی ابلاغ میشود که محکوم علیه غایب نسبت به حکم غیابی در دادگاه صادر کننده حکم مطرح میکند.

در نظامهای بزرگ دادرسی، ضمن اینکه احترام به اصل تناظر مورد تاکید قرار گرفته و مقررات ابلاغ به گونه ای تدوین شده که با اجرای آنها خوانده از دعوایی که علیه او اقامه شده است آگاه شود تا از فرصت و امکان دفاع که در اختیار او قرار می گیرد استفاده کند، اما در عین حال شرکت نکردن خوانده در دادرسی و حتی تردید در آگاهی او از دادرسی، به شرط اجرای مقررات ابلاغ، مانعی در رسیدگی دعوای خواهان و صدور حکم شمرده نشده است. در مقابل حقی که بدین ترتیب برای خواهان پیش بینی شده، حق اعتراض خوانده به حکم غیابی قرار داده شده است.

واخواهی شکایتی است که ویژه ی احکام غیابی است. احکام حضوری قابل واخواهی نیستند.

معیارغیابی بودنِ حکم در قانون ارائه گردیده ست. به این ترتیب، “هرگاه خوانده یا وکیل یا قائم مقام یا نماینده قانونی وی در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نشده و به طور کتبی نیز دفاع ننموده باشند “…. رسیدگی غیابی بوده و حکم غیابی صادر میگردد. تمامی حکم هایی که دادگاههای عمومی و انقلاب در دعاوی حقوقی صادر می کنند، توسط محکوم علیه غایب، در مهلت مقرر، قابل واخواهی است، صرف نظر از اینکه حکم صادر شده با توجه به نوع دعوا یا میزان خواسته ی آن، قابل تجدید نظر باشد یا نباشد.

ماده ۳۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی بیان میدارد: “محکوم علیه غایب حق دارد به حکم غیابی اعتراض نماید. این اعتراض واخواهی نامیده می‌شود. دادخواست واخواهی در دادگاه‌صادر کننده حکم غیابی قابل رسیدگی است.”

ماده ۳۰۵ تا ماده ۳۰۸

با توجه به اطلاق ماده فوق، در صورتی که حکم غیابی در دعوایی صادر شده باشد که قابل تجدیدنظر باشد، محکوم علیه غایب می تواند واخواهی کند. همچنین رایی که بر اساس واخواهی صادر می شود می تواند قابل تجدیدنظر نیز باشد.

مهلت واخواهی علی القاعده برای اشخاصی که مقیم کشورند بیست روز و برای آنها که مقیم خارج از کشور هستند دو ماه از تاریخ ابلاغ حکم غیابی است. در عین حال چون ممکن است حکم غیابی به محکوم علیه غایب ابلاغ واقعی یا ابلاغ قانونی شود و افزون بر آن، قانون گذار جهاتی را به عنوان عذر موجه پیش بینی کرده که در صورت وجود و اعلام و اثبات آنها موجب می شود که مدت واخواهی عملا افزایش یابد، مهلت واخواهی، با در نظر گرفتن عوامل مزبور و سایر عوامل موثر، بطور جداگانه قابل بررسی است.

الف) مهلت واخواهی در صورت ابلاغ واقعی:

حکم غیابی تا آنجا که ممکن است به محکوم علیه ابلاغ واقعی می شود. چنانچه ابلاغ واقعی شدنی نباشد، ابلاغ قانونی به عمل آمده و معتبر خواهد بود. در صورتی که حکم غیابی ابلاغ واقعی شده باشد مهلت واخواهی که برای اشخاص مقیم ایران بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه است و از تاریخی شروع میشود که حکم، حسب مورد، به محکوم علیه غایب، نماینده یا قائم مقام قانونی او ابلاغ شود.

ب) مهلت واخواهی در صورت وجود عذر موجه :

قانون در صورتی که محکوم علیه غایب به سبب عذر موجه نتوانسته باشد در مهلت مقرر واخواهی نماید اجازه داده که پس از مهلت مقرر نیز دادخواست واخواهی تقدیم نماید. در این صورت واخواه باید پس از رفع عذر، جهات عذر و دلیل موجه بودن آن را ضمن دادخواست واخواهی، به دادگاه صادر کننده حکم غیابی تقدیم نماید.

ج) مهلت واخواهی در صورت ابلاغ قانونی:

همانگونه که بیان شد در صورتی که ابلاغ واقعی حکم غیابی میسر نباشد، ابلاغ قانونی شده و معتبر خواهد بود . مهلت واخواهی نیز در صورت ابلاغ قانونی حکم همان است که در بالا بیان گردید ( حسب مورد بیست یا دو ماه) بنابراین محکوم علیه غایب، در صورت ابلاغ قانونی حکم نیز، نمیتواند خارج از مهلت مقرر واخواهی کند. مگر اینکه واخواه بتواند عدم آگاهی خود را از مفاد حکم ثابت نماید که در این صورت مهلت اعتراض از تاریخ آگاهی از مفاد حکم خواهد بود .

دادگاه برای تشخیص صحت ادعای واخواه مبنی بر عدم آگاهی از مفاد حکم با دقت در این امر که اصل دادخواست ، سایر اخطاریه ها، حکم و اجراییه از طریق آگهی روزنامه ابلاغ شده است یا خیر، تصمیم گیری می نماید.